Prawo autorskie

Dzisiejszy wpis będzie kolejnym z dziedziny prawa autorskiego, jednak będzie związany również z prawem pracy. Mianowicie mowa o utworze pracowniczym. Zagadnienie to jest przydatne zarówno dla pracowników jak i pracodawców – ważne aby znać swoje prawa i o nie zadbać!

Czym jest utwór pracowniczy?

Utworem pracowniczym, zgodnie z przepisami Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych, jest utwór stworzony przez pracownika, w ramach wykonywania jego obowiązków. Już powyższe wyraźnie wskazuje, że z utworem pracowniczym będziemy mieć do czynienia jedynie w przypadku stosunku pracy oraz wykonanie tegoż utworu musi leżeć w zakresie obowiązków pracownika. W związku z tym, nie będzie można uznać za utwór pracowniczy utworu, który został stworzony w wyniku umowy o dzieło lub umowy zlecenia.

Co istotne, utwór pracowniczy może być stworzony jedynie jeśli wynika to z obowiązków pracownika. Dlatego też, czynność w wyniku której powstał utwór musi zostać zawarta w umowie o pracę lub być ściśle związana z obowiązkami wskazanymi w tejże umowie. W sytuacji, w której pracownik wytworzy dzieło nawet w czasie pracy i na polecenie przełożonego, jeśli nie będzie ono związane z obowiązkami pracownika, nie będziemy mogli zakwalifikować go jako utworu pracowniczego.

Powyższa sytuacja jest dość prosta przy wykonywaniu zawodów “kreatywnych”, takich jak fotografa, czy grafika. Jednak przykładem kiedy jest to bardziej skomplikowane może być sytuacja gdy dana firma prowadzi bloga firmowego i pracownicy są proszeni o przygotowanie wpisu. W tej sytuacji, jeśli z umowy o pracę nie wynika obowiązek przygotowywania treści na bloga bądź treści PR-owych, to taki wpis nie będzie utworem pracowniczym! Sytuacja gdy firma prowadzi bloga lub portal jest bardzo częsta i równie często to pracownicy piszą na niego wpisy – w związku z tym, należy pamiętać o zawarciu takiego zapisu w obowiązkach w umowie!

Nabycie praw majątkowych do utworu przez pracodawcę

Wiemy już kiedy mamy do czynienia z utworem pracowniczym. Jednak jakie są z nim związane prawa i obowązki?

Otóż wraz z wydaniem utworu pracodawcy, nabywa on majątkowe prawa autorskie do utworu. Czym są autorskie prawa majątkowe możesz przeczytać w tym wpisie. Po stworzeniu utworu, początkowo to jego autor, a więc pracownik posiada do niego prawa majątkowe. Dopiero z momentem wydania przez pracownika dzieła i przyjęciem go przez pracodawcę, dochodzi do przeniesienia majątkowych praw autorskich. Przykładem wydania i przyjęcia dzieła może być po prostu jego przesłanie bądź dostarczenie osobiście i akceptacja utworu przez pracodawcę. Od tego momentu pracodawca może rozporządzać tym utworem.

Ważne aby w umowie z pracownikiem, poza wpisaniem do zakresu obowiązków tworzenie określonych utworów pracowniczych, zawrzeć zapis o polach eksploatacji danego dzieła. Może to być na przykład wykorzystanie grafiki na baner, wizytówki, czy wykorzystanie wpisu do publikacji na różnych portalach. W przypadku braku określenia pól eksploatacji, pracodawca może rozporządzać dziełem zgodnie z zakresem działalności pracodawcy oraz przeznaczeniem dzieła.

Należy pamiętać, że prawa majątkowe do utworu pracowniczego nie “powracają” do pracownika po rozwiązaniu stosunku pracy! W tej sytuacji, po przeniesieniu praw majątkowych, do momentu rozporządzenia nimi przez pracodawcę, pozostają one przy nim.

Osobiste prawa autorskie do utworu pracowniczego

Należy pamiętać, że osobiste prawa autorskie są niezbywalne i ma to zastosowanie również do utworu pracowniczego. Ponownie odsyłam Cię do wpisu z którego dowiesz się więcej na temat osobistych i majątkowych praw autorskich.

Z powyższego wynika, że pracodawca nie może przedstawiać się jako autor tegoż dzieła pracowniczego, jak również pracodawca ma obowiązek każdorazowo podpisać autora dzieła.

Osobistych praw autorskich nie można zbyć ani się zrzec. Jednakże, można dokonać pewnego ograniczenia w umowie i pracownik może się zrzec egzekwowania swoich osobistych praw do utworu. Należy pamiętać, że takie oświadczenie pracownika, jak każde oświadczenie woli można odwołać! Pracownik może wtedy jednakże ponieść odpowiedzialność za niewykonanie umowy, jednakże są to kwestie które można uregulować w umowie.

O czym należy pamiętać?

O tym aby znać swoje prawa i zabezpieczać je w umowie! Czy jesteś pracownikiem czy pracodwacą, pamiętaj o egzekwowaniu swoich praw. Pierwszym krokiem do tego jest ich znajomość – z tego wpisu już wiesz czego możesz oczekiwać w związku z wytworzeniem dzieła pracowniczego.

Jak można zauważyć z powyższego wpisu – bardzo ważne jest zawarcie odpowiednich zapisów w umowie, co pozwoli znacznie ograniczyć występowanie sporów pomiędzy pracownikiem a pracodawcą!

Podsumowanie

Mam nadzieję, że po lekturze tego wpisu nieco poszerzyła się Twoja wiedza na temat praw autorskich oraz tego kiedy mamy do czynienia z utworem pracowniczym.

Na dziś to tyle – zapraszam do pozostałych wpisów z serii o prawie autorskim, jak również innych wpisów związanych z prowadzeniem działalnośći gospodarczej!

Jesteśmy również na Instagramie, gdzie pojawiają się dodatkowe treści i prawnicze ciekawostki, których nie znajdziesz na naszym blogu!

Photo by Alice Dietrich on Unsplash

Czy wiecie, że krzesło może być utworem? Albo kamienica? Albo nawet wiszący na niej kwietnik? Oczywiście nie w potocznym rozumieniu tego słowa (utwór literacki, utwór muzyczny), ale w kontekście Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych, zwanej dalej dla uproszczenia prawem autorskim lub ustawą. 

O utworze w kontekście prawa autorskiego powiedziano już chyba wszystko… A może jednak nie wszystko? Tym wpisem chciałabym dorzucić swoje trzy grosze :). 

Bardzo zależy mi na tym, żebyś, czytając tego bloga otrzymała od nas solidne podstawy danego zagadnienia, tak aby można było płynnie przejść do bardziej szczegółowych rozważań. Dlatego w dzisiejszym wpisie skupimy się na chyba najbardziej podstawowej kwestii, a mianowicie: co kryje się pod pojęciem utworu w rozumieniu prawa autorskiego?

Utwór

Niestety, omawiania zagadnień związanych z prawem nie da się w większości przypadków przeprowadzić bez odnoszenia się do definicji wyrażonych w stosownych ustawach. 

I tak: zgodnie z art. 1 ust. 1 prawa autorskiego: 

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Oznacza to, że dla “bycia utworem” nie ma znaczenia to, kto jest jego autorem (Fryderyk Chopin czy Katarzyna Kowalska), nakład pracy włożony w dane dzieło (obraz Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem czy piesek namalowany kredką na serwetce w restauracji), a także to, czy jest to plagiat (temat plagiatu to osobne zagadnienie na zupełnie inny wpis), czy na przykład dotyczy zakazów wynikających z prawa publicznego (dzieło pornograficzne). 

Teraz droga Czytelniczko, zachowamy się jak rasowy chemik i rozłożymy definicję utworu na pierwiastki. 

Przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze

Ustawowa definicja utworu przesądza o tym, iż utwór może być jedynie rezultatem działalności twórczej człowieka (osoby fizycznej). Wykluczone są więc dzieła, które są tworami natury czy zwierząt. Bardzo dużą popularnością cieszą się na przykład obrazy malowane przez słonie :). Jakkolwiek są one na pewno dziełami (w potocznym znaczeniu) i na pewno można nazwać je obrazami, to jednak nie są one utworami, a co za tym idzie – nie przysługuje im żadna ochrona na gruncie prawa autorskiego. 

Czym jest działalność twórcza? Tego, tak na prawdę do końca nie wie nikt. Jest to zagadnienie, które zarówno teoretycznie jak i praktycznie jest przedmiotem sporu w doktrynie. Na ten problem zwrócił już uwagę Court of Appeal England & Wales Civil Division w pytaniu skierowanym do Trybunału Sprawiedliwości: 

Czy własna intelektualna twórczość autora wymaga od autora czegoś więcej niż znacznego nakładu pracy i dużych umiejętności? A jeśli tak, to czego? 

Nie wdając się jednak w akademickie dyskusje, spróbujmy nieco uprościć zagadnienie. Działalność twórcza o indywidualnym charakterze musi cechować się przede wszystkim kryterium nowości. Z perspektywy twórcy utwór, który stworzył musi być subiektywnie nowy, oryginalny, musi nosić jego piętno. Kryteria te są bardzo często nieweryfikowalne i jedynie intuicyjne nie mniej jednak, musimy sobie z nimi jakoś radzić. 

Ustalenie utworu w jakiejkolwiek postaci

Bardzo enigmatyczne stwierdzenie, prawda? Ustalenie utworu to inaczej jego uzewnętrznienie, czyli sprawienie, że z danym wytworem można się potencjalnie zapoznać, a nie jest on jedynie usytuowany w pamięci twórcy. Przykładowo, wiersz znajdujący się jedynie w umyśle twórcy, nie został uzewnętrzniony (nie przysługuje mu ochrona), natomiast wiersz napisany przez twórcę, umieszczony w szufladzie/sejfie już tak. 

Pomiędzy ustaleniem i utrwaleniem utworu nie możemy jednak postawić znaku równości. Ustalenie, to jak wspomniałam, możliwość zapoznania się z utworem przez inną osobę niż twórca, natomiast utrwalenie wiąże się z naniesieniem utworu na jakiś nośnik. Utrwalenie utworu (jakkolwiek przydatne nawet jeśli chodzi o kwestie dowodowe), nie jest kryterium wymaganym do przyznania utworowi ochrony na gruncie prawa autorskiego. W orzecznictwie wskazuje się, że “utwór artystyczny staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy, kiedy następuje jego ustalenie, tj. gdy przybierze jakąkolwiek postać chociażby nietrwałą, jednakże na tyle stabilną, żeby cechy i treść utworu wywierały efekt artystyczny” (wyr. SN z 25.4.1973 r., I CR 91/73).

Wartość, przeznaczenie i sposób wyrażenia

Podczas pisania tego akapitu przyszedł mi do głowy, na pewno dobrze Wam znany, żart o tym, że nic w życiu nie jest pewne oprócz śmierci i podatków. Jakkolwiek wobec podatków nie jesteśmy równi, wobec śmierci już tak. Tak samo jest z wartością utworów. To czy dane dzieło namalował jeden z najwybitniejszych światowych malarzy i dzieło to warte jest miliony, czy też mamy do czynienia z rysunkiem “nabazgrolonym” podczas rozmowy telefonicznej przez Jana Kowalskiego – nie ma znaczenia. Dla ochrony na gruncie prawa autorskiego jest to zagadnienie irrelewantne. Obydwa te dzieła (oczywiście po spełnieniu pozostałych ustawowych przesłanek) będą utworami. 

Co więcej, dla ochrony utworu na gruncie prawa autorskiego nie ma znaczenia czy dane dzieło narusza inne ustawy, na przykład przepisy prawa karnego. Chodzi tutaj o utwory naruszające uczucia religijne, obsceniczne, rasistowskie. Nawet w przypadku prawomocnego wyroku sądowego zakazującego ich rozpowszechniania, nie tracą one przymiotu “bycia utworem”.

Podsumowanie

Podsumowując, aby stwierdzić, czy dany wytwór jest utworem należy każdorazowo analizować go pod kątem spełnienia kryteriów wyrażonych w art. 1 ust. 1 prawa autorskiego. Dla bycia utworem ważne jest, aby był wytworem człowieka, był nowy, oryginalny i był “naznaczony” jego osobowością. Ważne jest również to, aby został ustalony, tj. aby była potencjalna możliwość zapoznania się z nim przez inne osoby niż sam twórca. Wartość utworu, sposób jego uzewnętrznienia oraz to, czy narusza on inne przepisy, dla faktu “bycia utworem” – nie ma znaczenia. 

Mam nadzieję, że to krótkie wprowadzenie do zagadnień związanych z prawem autorskim było dla Was przydatne i że będziecie nas regularnie odwiedzać, bowiem kolejne ciekawe tematy przed nami! 

Zajrzyjcie też na nasz profil na Instagramie @prawniczki_dla_kobiet – po każdym wpisie pojawia się quiz gdzie możecie sprawdzić swoją wiedzę!

Photo by russn_fckr on Unsplash